Spotkanie autorskie i promocja książki Donaty Dominik-Stawickiej
czwartek 7 grudnia 2023 godz. 16.30 - Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy ul. Zamkowa 2a / sala na piętrze
Przed spotkaniem będzie można kupić książkę
O polskiej jesieni średniowiecza.
Bartosz z Wielkiej Polski Donaty Dominik-Stawickiej
Bartosz rycerz Wielkiej Polski Donaty Dominik-Stawickiej wpisuje się w tradycję powieści historycznej, której patronuje niewątpliwie Henryk Sienkiewicz, a z mniej znanych autorów, ale ważnych – Antonina Domańska, autorka Historii żółtej ciżemki, a potem w XX w. tacy autorzy jak Karol Bunsch czy znana głównie z twórczości dla młodzieży Czesława Niemyska-Rączaszkowa (Jadwiga i Jagienka, Te same gwiazdy). Praca ostrowskiej autorki należy do kręgu opowieści o średniowiecznej Polsce z XIV w. Jej główny bohater Bartosz Wezenborg to możnowładca z Wielkopolski przeżywającej swoją „jesień średniowiecza”. Średniowiecznych bohaterów, szczególnie takich, którzy wchodzili w konflikt o władzę jak np. Piotr Włostowic czy słynny spór Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem, chętnie kreowano jako postacie literackie. Szczególnie wykorzystywano ich jako porte-parole racji stanu w dyskusjach o władzy czy personifikacje racji w kryzysowych momentach historii polskiej. W powieści Donaty Dominik-Stawickiej bohaterem został wielkopolski możnowładca Bartosz Wezenborg z Odolanowa, w ostatnich latach panowania Kazimierza Wielkiego osoba znacząca, która także usiłowała wpłynąć na politykę dynastyczną ostatniego Piasta. Bartosz Wezenborg – bohater kroniki Janka z Czarnkowa, postać dzisiaj mało znana. Autorka kreuje go w pełnym świetle jesieni średniowiecza. Zatem jest nie tylko rycerzem z królewskiego pasowania, ale i z charakteru: prawy, szlachetny, mężny, a przede wszystkim wierny prawowitemu władcy. Autorka zadbała, by w biografii, która po części ma charakter fikcji nie zabrakło dramatycznych pojedynków, rycerskich turniejów, pielgrzymki do grobu św. Jakuba z Compostelli czy odkrycia skarbu templariuszy, czy … romantycznej miłości aż poza grób. A w gdzieś w rzucanych od czasu do czasu aluzjach pobrzmiewają echa Pieśni o Rolandzie. W powieści kluczową rolę odgrywa dzieciństwo bohatera, które kształtuje i zapowiada dalszego jego dzieje: powstanie wiernej drużyny, dziecięcą miłość, która przetrwa do młodości, ale zgodnie z romantycznym wzorcem – nigdy nie zostanie spełniona. Ważną częścią opowieści o Bartoszu Wezenborgu są wątki kobiecych bohaterek: kobiety, które go otaczają i są dla niego ważne to wyraziste, mające swoje zdanie kobiety. Między innymi przedsiębiorcza Małgorzata ksieni ołobocka (postać historyczna). Najbliższe Bartoszowi siostra Matylda czy córka – Stanisława wiedzą czego chcą i czego pragną. Matylda wybiera życie za murami klasztoru, gdyż ten wybór daje jej możliwość nauki, a córka raczej przypomina żeńską wersję swojego ojca. W ogóle w powieści kwestia małżeństwa czy macierzyństwa nie jest wartością absolutną. Kobiece bohaterki Bartosza z Wielkiej Polski mają więcej pomysłów na swoje życie, są podmiotami a nie przedmiotami. Czas życia Bartosza przypadł na lata panowania ostatniego króla z dynastii Piastów oraz na lata swoistego inter dynastiarum pomiędzy Piastami a Jagiellonami, czyli okres rządów Ludwika Węgierskiego i regencyjnych rządów jego matki Elżbiety, siostry Kazimierza Wielkiego. Zostajemy wprowadzeni z zawiłości polityki dynastycznej, która w średniowieczu dyktowała sojusze i łączyła kraje. Bartosz należy do opcji propiastowskiej tj. jest zwolennikiem, by tron dziedziczył nie władca z obcej dynastii, ale potomek chociażby po kądzieli ostatniego króla. Autorka subtelnie pokazała jak rozpadał się etos władcy, którego władza pochodzi z nadania Boga. Bartosz obserwuje i sam bierze udział w rozmaitych politycznych targach, przede wszystkim stoi po stronie króla i pragnie, by mógł rozporządzić tronem zgodnie „z głosem swojego serca”. W powieści został ukazany moment istotnej zmiany społecznej; konsekwencje wygaśnięcia dynastii Piastów znaczną autonomię zdobyli wywalczyli możnowładcy. Od ich bowiem aprobaty zależało utrzymanie się dynastii Andegawenów na polskim tronie. Bunt Bartosza i oblężenie Odolanowa są konsekwencją właśnie zmiany paradygmatu królewskości. Kreacja bohatera, moment zmiany społecznej i politycznej jako kontekst biografii Bartosza Wezenborga - jednak czytelnik powieści odnosi wrażenie, że pożegnaniu z dynastią Piastów nie towarzyszy melancholia „ostatniego z rodu”. Bartosz jest i świadkiem i współtwórcą czegoś nowego, choć nie do końca zdaje sobie sprawę z wagi małżeństwa polskiego króla - Jadwigi andegaweńskiej z litewskim księciem. Towarzyszą temu liczne znaki, nie zawsze czytelne dla bohaterów. Wezenborg syt życia, spełniony jako rycerz, prawy chrześcijanin, małżonek i ojciec odchodzi szczęśliwy, zamknąwszy swoje sprawy. Ale pozostawia swoje dzieci. Powieść porusza swoim optymizmem, pogodą, z jaką bohater spogląda w przyszłość swojej rodziny i swojego kraju. Może też stanowić znakomite uzupełnienie lub wprowadzenie uczniów starszych klas szkół podstawowych czy szkół średnich do historii Polski jesieni średniowiecza i zapowiedzi nowej epoki.
Zofia Dambek-Giallelis